گام به گام مطالعات اجتماعی نهم | درس 1: گوی آبی زیبا

۱- زمین و سه سیارهٔ دیگر درونی منظومهٔ خورشیدی (تیر، زهره، بهرام) چه تفاوت‌هایی دارند؟

۲- سه تفاوت سیاره‌های درونی و بیرونی منظومهٔ خورشیدی را بیان کنید (مدار گردش، جنس و ترکیب، قمر).

سیارات درونی:

الف) در مداری کوچکتر نزدیک به خورشید قرار دارند. و همچنین تناوب مداری کمی دارند.

ب) سیارات درونی بیشتر از سنگ ساخته شده‌اند.

ج) نسبت به سیارات بیرونی، کوچک‌تر و چگال‌ترهستند.

د) شمار ماه‌های این سیارات کم یا اصلا قمر ندارند. و هیچ حلقه سیاره‌ای پیرامون آن‌ها وجود ندارد.

سیارات بیرونی:

الف) دور از خورشید و درمداری بزرگتر نسبت به خورشید قراردارند. و تناوب مداری بسیار زیادی دارند

ب) عمدتاً از گازهای مختلف ساخته شده ‌است.

ج) از آن‌جا که این سیارات از گاز ساخته شده‌اند، دارای چگالی کم و بزرگترهستند.

د) غول‌های گازی به سرعت می‌چرخند و پیرامون خود دارای حلقه هستند و ماه‌های بسیاری نیز دارند.

۳- الف) پرس‌وجو کنید که آیا تاکنون در اکتشافات فضایی، اثری از حیات در نقاط دیگر فضا یافت شده است.

زندگی فرا زمینی همواره از مواردی است که بشر در اشکال مختلف مانند فیلم، نقاشی و یا داستان‌های محبوب به آن اشاره کرده است. این موضوع نه تنها در میان مردم عادی، بلکه در میان روشن فکران سراسر جهان نیز مورد بحث بوده است. با این حال، آن چه واضح است این است که هیچ مدرکی تا به امروز به طور قطعی نمی‌تواند وجود یک زندگی دیگر در جایی غیر از زمین را تصدیق نماید. اگر چه هیچ شواهدی در این زمینه وجود ندارد، اما امکان وجود یک تمدن در جایی خارج از این جا، ممکن است جالب توجه باشد.

دایره‌های مرموز، پدیده دیگری است که انسان را بر آن داشت تا تصور نماید که این مسئله تحت تأثیر بیگانگان بوده است. مهم ترین عامل در تعیین وجود حیات، محیط زیست است. اگر فرض کنیم که شرایطی مانند شرایط کسانی که بر روی زمین زندگی می‌کنند، در هر نقطه از جهان به وجود بیاید و یا در حال حاضر در آن جا وجود داشته باشد، پس شرایط حیات در آن جا تقریباً قطعی است. بر اساس مکانیزم بقای انسان، ما ممکن است بتوانیم امکان وجود مجموعه جدیدی از موجودات شبیه خودمان را پیش‌بینی کنیم. انسان به هوا برای تنفس، به آب برای نوشیدن و به غذا برای زنده ماندن نیاز دارد. در دسترس بودن این عوامل باید برای حفظ هر یک از ما بر روی زمین وجود داشته باشد. از این رو کارشناسان، کنجکاوی‌های زیادی در زمینه وجود شرایط حیات در سیاره‌های دیگر دارند.

به گفته این کارشناسان در منظومه خورشیدی غیر از زمین سه گزینه وجود دارد که احتمال پیدایش حیات بر روی آنها بررسی می‌شود. زیست در بهرام (مریخ)، یکی از ماه‌های مشتری (اروپا) و یکی از ماه‌های کیوان به نام تیتان می‌تواند پدید بیاید. کمربند زیست خورشید شامل سه سیاره ناهید (زهره)، زمین و بهرام است. (کمربند زیستی در سامانه خورشیدی یعنی جایی که سیاره‌ای با جو مناسب دارای آب به صورت مایع است و احتمال شکل گیری حیات تنها در این کمربند وجود دارد). بنابراین، هر شانسی وجود دارد که امکان حیات در هر یک از این اجرام صورت بگیرد.

کاوشگر وایکینگ ارسال شده به سیاره مریخ در سال 1976 واکنش‌های شیمیایی را تشخیص داده است که کاملاً شبیه به فعالیت‌های روزانه موجودات زنده بر روی زمین بوده است. NASA بر نمونه‌های جمع آوری شده توسط کاوشگرها آنالیزهای دقیقی انجام داد ولی به نتایج واقعی و ملموس دست نیافت. در سال 1961، ستاره شناس آمریکایی فرانک دریک، معادله‌ای ارائه نمود که وجود حیات در سیاره‌های دیگر را پیشنهاد می‌دهد. این معادله شامل هفت عامل از قبیل سن، شکل گیری ستاره‌ها یا تعداد سیارات مشابه زمین و غیره می‌باشد. در سال 2001، تئوری به روز شده دیگری بر اساس مجموعه پیچیده‌ای از معادلات، وجود شرایط حیات پایدار را در سیاره‌های بسیاری پیشنهاد داده است.

اروپا، قمر مشتری، امواج مادون قرمز تابش می‌کند، که به نوعی به علت وجود یک موجود زنده، مانند باکتری، است. از این رو، این موضوع مورد بررسی و مشاهده بسیار دقیق توسط NASA قرار گرفت، اما نتایج دقیقی به دست نیامد. با این حال، همه وقایع ذکر شده علایق و تلاش‌های تازه‌ای را در محققان سراسر جهان به منظور حل و فصل ادعاهای حیات در سیارات دیگر به وجود آورده است. وجود حیات فراتر از منظومه شمسی یک موضوع بسیار بحث بر انگیز است. عده‌ای از مردم بر این باورند که با توجه به گستردگی جهان، باید سیاره دیگری مانند زمین وجود داشته باشد که بتوان در آن زندگی کرد. این مسئله یک موضوع تحقیق، تفکر و تعمق است. احتمال این استدلال بسیار زیاد است که یک سیاره مانند زمین، در عرصه جهان وجود داشته باشد. با توجه به گستره مطلق جهان، ما ممکن است وسوسه بشویم و باور کنیم که یک تمدن به موازات تمدن ما در جایی دیگر در جهان هستی در حال شکوفا شدن است.

تنها محدودیتی که ما و شاید بیگانگان با آن مواجه هستیم، ناآگاهی هر دو طرف از مکانیسم ارتباطی می‌باشد. ما، یعنی انسان‌ها راه طولانی را برای تکامل این سیاره طی نمودیم. اما دست آوردهای ما هنوز نتوانسته است، ما را از وجود موجود فرا زمینی مطلع کند (اگر اصلاً وجود داشته باشند). به طور مشابه، اگر ما دوباره فرض کنیم که یک تمدن در جایی خارج از این جا وجود دارد، حتی آنها هم راه طولانی برای آمدن و در واقع ارتباط با ما دارند. نظریه دیگری بر این فرض است که یک ساختار منحصر به فرد (مانند همانی که در زمین وجود دارد) شرایط مناسب برای ایجاد حیات را فراهم می‌کند. اکتشافات، تا به حال نتوانسته‌اند به طور قطعی وجود شرایطی دقیقاً شبیه به کسانی که بر روی زمین زندگی می‌کنند را در جای دیگر ثابت نمایند.

اگر ما آن بخشی از جهان را که می‌شناسیم به عنوان نمونه‌ای از یک گستره بزرگ‌تر در نظر بگیریم، ممکن است هیچ حیاتی در آن وجود نداشته باشد. این فقط یک احتمال بر اساس دانشی است که ما تاکنون قادر به جمع آوری آن بوده‌ایم. SETI (جستجوی هوش فرا زمینی)، در Mountain View، کالیفرنیا واقع شده است. این مکان به جستجوی حیات در جهان اختصاص داده شده است. دو حوزه گسترده کاری در این سازمان عبارتند از: تحقیق و توسعه و پروژه. بخش اول شامل توسعه روش‌های جدید جستجو و تجهیزاتی است که این جستجوها را تسهیل می‌کند. به عنوان مثال تلسکوپ‌های بزرگ و دستگاه‌های ارتباطی. پروژه ، کاری است با یک استراتژی برنامه ریزی شده مناسب که به جستجوی شواهدی از حیات می‌پردازد. نگرش کلی در خصوص این پروژه‌ها ارزیابی دقیق مناطق مختلف و البته تعیین شده ای از فضای بی کران است، جایی که دانشمندان احتمال می دهند رد پایی از تمدن و چه بسا تمدن پیشرفته تری از تمدن انسان زمینی وجود داشته باشد.

بسیاری از مردم ادعا می‌کنند که شکل زندگی بیگانگان را دیده‌اند. وجود و جاودانگی بیگانگان در ذهن ما به خاطر به تصویر کشیدن آنها در فیلم‌های مختلف هالیوودی است که ما را به شدت معتقد به وجود حیات در سیارات دیگر نموده است. آنها می‌گویند، "واقعیت مهم‌تر از رؤیا است"، و تمام مفروضات و نظریه‌های ما رؤیاهای دور ایجاد شده توسط ذهن ما می‌باشند. حقیقت این است که ما تا کنون قادر به تشخیص زندگی در سیارات دیگر نبوده‌ایم، اما این مورد را هم نمی‌توان انکار نمود، در واقع ممکن است وجود داشته باشند!

ب) به نظر شما چرا در کاوش‌های فضایی به تحقیق دربارهٔ سیارهٔ بهرام (مریخ) بسیار توجه می‌شود؟

مریخ مهم است زیرا به نظر می‌رسد که در منظومه‌ی شمسی، شبیه‌ ترین سیاره به زمین است. از آن‌جایی که ما می‌دانیم روی زمین حیات وجود دارد و مریخ هم شباهت‌های فراوانی به زمین دارد همین سبب می‌شود تا این سیاره را گزینه‌ای مناسب در نظر بگیریم که زمانی شرایط مطبوعی برای میزبانی حیات داشته است.

۴- الف) با مراجعه به کتاب‌های علوم و نجوم یا پایگاه‌های اینترنتی، چند مورد از شگفتی‌های کهکشان‌ها و اجرام آسمانی، منظومهٔ خورشیدی و سیارهٔ زمین را استخراج کنید و در کلاس بخوانید.

به عهده دانش‌آموز

ب) به نظر شما، تفکر در این شگفتی‌ها چه ارتباطی با موضوع خداشناسی دارد؟

جهان آفرینش مجموعه‌ای از شگفتی‌هاست و وقتی این شگفتی‌ها را می‌‌نگریم، عظمت خداوند را در جان خویش احساس کرده و هرچه را جز او، کوچک و حقیر می‌شماریم. نگاه پویا و پرسشگر به هستی و طبیعت، تلنگری است تا حقیقت جاودان را دریابیم؛ جهان آفرینش و نقش‌های بدیع و طرح‌های زیبا و دل انگیز آن، کتاب فوق‌العاده بزرگی است که هر کلمه‌اش، دلیلی روشن بر وجود آفریدگار جهان است؛ جهان هستی بهترین و زیباترین کلاس خداشناسی و زبان گویای علم و قدرت و تدبیر الهی است.

پ) از معنی آیهٔ ۵۷ سورهٔ غافر چه می‌فهمید؟

معنی آیه 57 سوره غافر: سوگند می‌خورم، آفرینش آسمان‌ها و زمین بزرگ‌تر و مهم‌تر از آفرینش مردم است، اما بیشتر آنها این مطلب را نمی‌دانند.

می‌خواهد بفرماید دلیل اینکه گفتیم مشرکین به آرزو و هدف خود نمی‌رسند این است که خداوند آفریننده و خالق همه هستی با این عظمت است و خلق آسمان‌ها و زمین که بسیار بزرگ‌تر از خلقت بشر است او را عاجز نکرد، هرگز ممکن نیست این مشرکان که یک جزء کوچک از خلقت هستند او را به ستوه و عجز درآورند. اما بیشتر مردم جاهلند و خیال می‌کنند با جدال و نیرنگی که می‌کنند می‌توانند خدا را عاجز کنند.

۵- ایران در نیمکرهٔ شمالی قرار دارد یا نیمکرهٔ جنوبی؟ نیمکرهٔ شرقی یا نیمکرهٔ غربی؟ چگونه می‌فهمید؟

ایران در نیمکره شمالی به دلیل قرار گرفتن در قسمت بالای خط استوا و در نیمکره شرقی قرار دارد چون در سمت شرق نصف‌النهار مبدأ قرار دارد.

۶- چند کرهٔ جغرافیایی به کلاس بیاورید. هر گروه با یک کره کار کند.

الف) مدار استوا، مدار قطبی شمال، مدار قطبی جنوب، مدار رأس السرطان٭ و مدار رأس الجدی٭ را روی کره پیدا کنید و نشان دهید.

ب) نصف‌النهار مبدأ را پیدا کنید و درجهٔ آن را بخوانید. امتداد نصف النهار مبدأ را در آن سوی کره پیدا کنید و درجهٔ آن را بخوانید.

درجه نصف‌النهار مبدأ برابر با صفر است و امتداد آن در آن سوی کره عدد 180 است. نصف‌النهار مبدأ، صفر درجه و اگر به طرف مشرق پیش رویم تا 180 درجه‌ی شرقی و اگر به طرف مغرب پیش رویم تا 180 درجه‌ی غربی طول جغرافیایی خواهیم داشت.

٧- به کمک معلم، چند کرهٔ جغرافیایی را به کلاس بیاورید؛ به طوری که هر گروه، یک کره در اختیار داشته باشد. سپس در هر گروه:

الف) طول و عرض جغرافیایی یک مکان را که درجهٔ آن صفر است، روی کره نشان دهید.

محل برخورد نصف‌النهار مبدأ و خط استوا تنها نقطه با طول و عرض جغرافیایی صفر است.

ب) سه مکانی را که روی یک مدار قرار دارند، در نظر بگیرید و بگویید آیا این سه مکان عرض جغرافیایی یکسانی دارند؟ چرا؟

بله، کلیه مکان‌هایی که روی یک مدار قرار دارند دارای عرض جغرافیایی یکسانی هستند ولی طول آنها متفاوت است.

پ) سه مکانی را که روی یک نصف‌النهار قرار دارند، در نظر بگیرید و بگویید آیا این سه مکان طول جغرافیایی یکسانی دارند؟ چرا؟

بله، کلیه مکان‌هایی که روی یک نصف‌النهار قرار دارند دارای طول جغرافیایی یکسان هستند ولی عرض آنها متفاوت است.

۸- کاربرگه‌های شمارهٔ ۱ و ۲ را کامل کنید.

کاربرگه 1 در لینک (http://bistshoo.ir/post/30) قرار دارد. جهت مشاهده، روی لینک کلیک کنید.

کاربرگه 2 در لینک (http://bistshoo.ir/post/31) قرار دارد. جهت مشاهده، روی لینک کلیک کنید.

شهر مکه در کشور عربستان و در جنوب غربی ایران واقع است. بنابراین، در ایران ما به سمت جنوب غربی نماز می‌خوانیم و هرگاه می‌خواهیم جهت قبله را پیدا کنیم، ابتدا جهت جنوب را جست‌وجو می‌کنیم و سپس به سمت غرب متمایل می‌شویم. میزان تمایل ما به سمت غرب، در نواحی مختلف ایران متفاوت است. به نقشهٔ روبه رو توجه کنید و از سه شهر مشهد، بندرعباس و تبریز خطی به سمت خانهٔ کعبه رسم کنید.

۹- مردم بندرعباس برای اینکه در جهت قبله قرار بگیرند، بیشتر به سمت غرب متمایل می‌شوند یا مردم تبریز؟

مردم بندرعباس

۱۰- در آدیس آبابا (اتیوپی) و قاهره، قبله در کدام سمت است؟

اتیوپی (شمال شرقی) و در قاهره (جنوب شرقی)

۱۱- با استفاده از یک نقشهٔ جهان‌نما بگویید که در مالزی قبله رو به کدام سمت است.

شمال غربی