گام به گام علوم تجربی نهم | فصل 14: جانوران مهره دار

درباره دوکی بودن بدن ماهی، لغزنده بودن سطح بدن و قرار گرفتن بخشی از هر پولک جلویی روی پولک عقبی، با همدیگر، گفت وگو کنید و برای هر کدام از این ویژگی ها، دلیلی بیان کنید.

دوکی بودن بدن ماهی ها: شکل آئرودینامیک به آنها داده و مقاومت بدن آنها در برابر شنا کردن در آب را کم می کند.

لغزنده بودن سطح بدن: باعث می شود بین بدن ماهی و آب چسبندگی به وجود نیامده و ماهی درون آب سر بخورد.

قرار گرفتن پولک ها: آب درون شکاف بین دو پولک نفوذ نکرده و مقاومتی در برابر حرکت رو به جلو ایجاد می کند.

در باره نقش وچگونگی عمل انواع باله در ماهی ها اطلاعاتی جمع آوری و گزارش آن را در کلاس، ارائه کنید.
وظایف باله ها درماهی ها:

1) باله دمی = نقش جلو برندگی ماهی در هنگام شنا

2) باله شکمی (2عدد) = امکان پایداری در شنا

3) باله پشتی سخت ونرم = امکان پایداری در شنا

4) باله سینه ای (2عدد) = برای جنبش وجابه جایی وتغییر جهت ماهی

5) باله مخرجی = امکان پایداری در شنا

تشریح ماهی یک ماهی تازه قزل آلا، تهیه کنید. ابتدا مشخصات ظاهری مثل باله ها، آبشش ها، پولک ها و خط جانبی آن را بررسی کنید. سپس محوطه شکمی آن را با یک برش طولی در پایین شکم و دو برش به سمت بالا باز کنید و به کمک معلم خود آن را با شکل زیر مقایسه کنید و بخش های مختلف دستگاه گوارش، گردش خون، دفع، تولیدمثل و بادکنک شنای آن را مشاهده کنید.

ماهی های خاویاری دریای خزر، مرغوب ترین خاویار جهان را تولید می کنند. درباره انواع ماهی های خاویاری و طرز تهیه آن اطلاعاتی را جمع آوری و به کلاس گزارش دهید.

انواع ماهی های خاویاری:

1- فیل ماهی (ماهی بلوگا) = بزرگ ترین گونه ماهیان خاویاری (استروژن)، کمیاب، طول 4 متر حداکثر وزن یک تن و 15 وزن آن می باشد.

2- تاس ماهی ایرانی (آسترا) = حداکثر طول 1 تا 2 متر وحداکثر وزن 60 تا 100 کیلوگرم می باشد.

3- تاس ماهی روسی (چالباش) = حداکثر طول 1 تا 2 متر وحداکثر وزن 60 تا 100 کیلوگرم می باشد.

4- اوزون برون (ماهی سورگا) = بلند وکشیده و پوزه بلند با حداکثر طول 1/5 متر و حداکثر وزن 25 کیلو گرم می باشد.

5- ماهی شیب = حداکثر طول 1 متر، وزن سبک و عمر حداکثر 30 سال می باشد.

برای عدم آسیب و عدم نزول کیفیت خاویار، ماهی را به صیدگاه به صورت زنده می آورند سپس طبق دستورالعمل های فنی و بهداشتی، آنرا شست وشو می دهند. سپس با ایجاد شکافی در شکم ماهی، خاویار آن را خارج می کنند سپس شکم را دوخته و پس از مراقبت آن را در دریا رها می کنند و یا برای مصرف گوشت آنرا می بُرند. خاویار را به کمک الک های مخصوص از کیسه تخمدان جدا کرده و سپس توسط خاویارسازان با تجربه آنرا با مقدار مشخصی نمک مخلوط و در قوطی های 1/8 کیلوگرمی ریخته و پس از هواگیری دستی به داخل سردخانه ای با دمای 3 درجه منتقل می کنند.

شاید تا به حال شما مار، مارمولک و لاک پشت را دیده باشید. در مورد اینکه چرا به این جانوران، خزنده می گویند، گفت وگو کنید.

چون مارها بدون دست و پا هستند و بقیه خزندگان نیز دست و پاهایی کوتاه دارند به طوری که هنگام حرکت سطح زیرین بدن آنها روی زمین کشیده شده و به حالت خزیدن حرکت می کنند.

درباره سم مارهای سمی و استفاده های آن، اطلاعاتی را جمع آوری و گزارش آن را به صورت پرده نگار در کلاس، ارائه کنید.

انواع سم (اولوم) مارها:

1- زهرهای مختل کننده جریان خون: این زهرها خون رگ ها و سایر بافت های بدن را تجزیه ومتلاشی می کند.

2- زهرهای عصب گرا و ماهیچه گرا: این زهرها اثر فلج کننده برای اعصاب و سیستم عضلانی و دستگاه تنفس و قلب دارند.

استفاده از سم مارها:

1- از سمّ مار تاپیان ماده پروتئینی می گیرند که بلافاصله خون را منعقد می کند (توقف خونریزی در هنگام جراحی قلب و سایر جراحی ها).

2- از سم یک نوع مار بسیار کشنده در درمان ایست قلبی استفاده می کنند.

3- از سمّ مارها برای برطرف کردن دردهای عصبی و ماهیچه ای استفاده می کنند مثلاً از فرآورده ای از سمّ مار کبرا به جای مورفین استفاده می کنند.

با مراجعه به منابع معتبر، در مورد اهمیت و چگونگی انجام دو گزاره زیر، اطلاعاتی را جمع آوری کنید و در کلاس ارائه نمایید.

الف) آفتاب پرست در محیط های مختلف، رنگ خود را تغییر می دهد.

آفتاب پرست ها در محیط های مختلف رنگ خود را تغییر می دهند (از قهوه ای به سبز رنگ خود را تغییر می دهند) و برخی از آنها هر نوع رنگی می گیرند (حدود 20 ثانیه). در لایه بیرونی پوست خود رنگ دانه قرمز یا زرد دارند در لایه زیر آن رنگ دانه آبی، سفید دارند و در زیر این لایه سلول هایی حاوی ماده ملائین که سلول ها را تیره می کند قرار دارد. لایه بالایی با دریافت از مغز با بزرگ و کوچک کردن سلول ها و ترکیب رنگدانه ها، تغییر رنگ ایجاد می کنند. نور، دما، خلق و خوی آفتاب پرست و دشمن عامل این تغییر رنگ می باشند.

ب) مارمولک ها، گاهی دم خود را قطع می کنند.

مارمولک برای مشغول کردن شکارچی ها و ایجاد فرصت برای فرار از محل صفحات انفصال در دم خود، دم خود را قطع می کند و این دم قطع شده با ادامه فعالیت عضله اش و تکان خوردن شکارچی را مشغول و فرصت لازم برای فرار مارمولک ایجاد می کند پس از مدتی مارمولک به جای دم ساخته شده از مهره و استخوان و عضله، دمی لوله ای ساده و غضروفی پیدا می کند.

چند نوع مختلف پر را به کلاس بیاورید. از هر پر، قطعه کوچکی را جدا کنید و در زیر میکروسکوپ، مشاهده کنید.
- ساختمان انواع پر را با هم مقایسه کنید.
- کدام نوع از پرها، استحکام بیشتری دارند؟ چرا؟
- درباره نقشی که هر نوع از پرها در پرندگان دارند، گفت وگو و نتیجه را در کلاس، ارائه کنید.

ساختمان و نقش کرک پرها: پرهای ریز فاقد محور یا گاهی دارای محور کوتاه که ریشک های آن به هم پیوسته نیستند و به صورت لایه محافظتی زیر پرهای خارجی قرار دارند نقش آنها کنترل حرارت بدن و تعدیل حرارت بدن می باشد.

ساختمان و نقش پوش پرها: پرهای کوچکی که در اطراف پرهای بزرگ تر بال و دم می رویند و ظاهری پوشیده و منظم به پرنده می دهند از یک ساقه کوچک و ریشه و ریشک تشکیل شده اند و سبب کاهش مقاومت پروازی پرنده می شوند.

ساختمان و نقش شاه پرها: محور مرکزی (ساقه و تیغه) به نام راشیز دارد در دو طرف محور دو پره متقابل و متقارن دارند که هر یک از رشته های متوازی و مورب به نام ریشه یا تار تشکیل شده و تار هم از تعداد زیادی ریشک یا تارچه که با قلاب هایی به هم متصل شده تشکیل شده اند. نقش آنها در ایجاد نیروی جلوبرندگی و تغییر جهت می باشد.

گفته می شود وجود گراز و خرس در جنگل، فوایدی دارد. در این مورد از منابع معتبر، اطلاعاتی را جمع آوری و به صورت گزارش در کلاس ارائه نمایید.

فواید گرازها برای جنگل:

1) شخم زدن و زیر و رو کردن خاک جنگل خاک جنگل با دندان های نیش بزرگ و هوادهی به خاک و حاصلخیزی خاک.

2) نفوذ بذرهای ریخته شده گیاهان جنگل به درون خاک و رویش گیاهان و شادابی جنگل ها و مراتع به طوری که در ایران به آنها باغبان جنگل های بلوط گویند.

3) در زمستان با بر هم زدن برف ها، لار و حشرات را از خاک خارج کرده و غذای پرندگان را تأمین می کند.

فواید خرس ها برای جنگل:

1) از بین بردن حشرات (ملخ ها) و جوندگان (موش ها) مضر در طبیعت و کنترل جمعیت آنها و از بین بردن آنها به عنوان آفت.

2) مدفوع و ادرار آنها مواد نیتروژن دار به خاک می دهد.

3) دانه های میوه های خورده شده (توت و تمشک) در مدفوع آنها سبب انتشار و رشد این گیاهان می شود.

4) خوردن لاشه های باقی مانده در طبیعت.