جواب فعالیت صفحه ۴۱ زیست شناسی ۱ دهم تجربی
آیا هوای دمی با هوای بازدمی متفاوت است؟
پژوهش‌های دانشمندان در ابتدا، وجود سه گاز نیتروژن، اکسیژن و کربن دی‌اکسید را در هوا نشان داد. در این آزمایش، هوای دمی و باز دمی را از نظر مقدار نسبی کربن دی اکسید بررسی می‌کنیم. اما چگونه می‌توان مقدار کربن دی‌اکسید را در هوا تشخیص داد؟
کربن دی‌اکسید برای انجام این آزمایش می‌توان ازمحلول آب آهک (بی رنگ) که معرّف کربن دی‌اکسید هستند استفاده کرد. با دمیدن کربن دی‌اکسید به درون این محلول‌ها، آب آهک شیری رنگ و برم تیمول بلو، زرد رنگ می‌شود.
۱- دستگاه را مطابق شکل سوار کنید. انتهای لولۀ بلند را درون محلول و انتهای لولۀ کوتاه را در بالای محلول قرار دهید.
۲- به آرامی از طریق لولۀ مرکزی، عمل دم و بازدم را انجام دهید. در هنگام دم، در کدام ظرف، حباب هوا مشاهده می‌شود؟ هنگام بازدم چطور؟
هنگام دم، از انتهای لوله بلند داخل ظرف (الف) هوا خارج می‌شود و هنگام بازدم، از انتهای لوله بلند داخل ظرف (ب) حباب خارج می‌شود.
۳- دم و بازدم را ادامه دهید تا رنگ معرّف در یکی از ظرف‌ها تغییر کند. آن را یادداشت کنید.
تغییر رنگ در ظرف (ب) مشاهده می‌شود.
۴- چند دقیقۀ دیگر نیز به دم و بازدم ادامه دهید و تغییرات بعدی رنگ را در هر دو ظرف مشاهده، و یادداشت کنید. رنگ را در هر دو ظرف مشاهده، و یادداشت کنید.
با گذشت زمان تغییر رنگ در ظرف (الف) مشاهده می‌شود.
۵- اکنون به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:
الف) چرا هوای دمى، به یک ظرف و هوای بازدمی، به ظرف دیگر وارد می‌شود؟
انتهای لوله بلند متصل به لوله‌ی مرکزی، داخل مایع ظرف (ب) قرار دارد. بنابراین هنگام دَم، مایع بر اثر مکش ایجاد شده وارد این لوله می‌شود و هوا از لوله کوتاه متصل به لوله مرکزی وارد می‌شود. البته این هوا از خارج از طریق لوله بلند ظرف (الف) وارد این ظرف می‌شود. هنگام باز‌دَم هوای ظرف (الف) راهی برای خروج ندارد. پس هوای زیادی وارد این ظرف نمی‌شود؛ در حالی که هوا از طریق لوله بلند وارد مایع ظرف (ب) شده و در نهایت به وسیله لوله کوتاه ظرف (ب) خارج می‌شود.
ب) نخست در کدام ظرف تغییر رنگ مشاهده کردید؟
ظرف (ب)، زیرا هوای دمی ابتدا وارد محلول (ب) شد.
پ) آیا معرّف در هر دو ظرف سرانجام تغییر رنگ داد؟ این موضوع چه چیزی را برای ما روشن می‌کند؟
بله هوای بازدمی به ظرف (الف) نیز وارد می‌شود البته به مقدار کم. این هوا مستقیماً وارد مایع نمی‌شود و تنها با سطح آن تماس می‌یابد در نتیجه تغییر رنگ کندتر و به صورت تدریجی انجام می‌شود.
جواب فعالیت صفحه ۴۷ زیست شناسی ۱ دهم تجربی
تشریح شش گوسفند
۱- ویژگی ظاهری: شش به علت دارا بودن کیسه‌های حبابکی فراوان، حالتی اسفنج گونه دارد. شش راست از شش چپ بزرگ‌تر است. شش راست از سه قسمت یا لَپ (لوب) و شش چپ از دو قسمت تشکیل شده است.
۲- تشخیص شش راست و چپ: اگر در نمونه‌ای که تهیه کرده‌اید مری نیز وجود دارد، به محل قرارگیری آن توجه کنید. نای در جلو و مری در پشت قرار‌گرفته است و به این ترتیب می‌توانید سطح جلویی و پشتی نای و شش‌ها (و در نتیجه راست و چپ آنها) را نیز مشخص کنید. مری را جدا کنید. برای تشخیص سطح جلویی و پشتی نای در حالتی که مری از آن جدا شده است، کافی است به یاد داشته باشید که غضروف‌های نای C شکل‌اند. این وضعیت باعث می‌شود که در نای، قسمت دهانۀ حرف C از سایر قسمت‌ها نرم‌تر باشد. با لمس کردن، این قسمت را پیدا کنید. این قسمت، محل اتصال نای به مری و بنابراین سطح پشتی نای است.
۳- بررسی انبساط پذیری شش‌ها: با یک تلمبه از نای به درون شش‌ها بدمید و خاصیت انبساط پذیری و قابلیت کشسانی شش‌ها را مشاهده کنید.
۴- بررسی ساختارهای درونی: نای را از قسمت نرم آن (دهانۀ حرف C) در طول، برش دهید تا به نزدیکی شش‌ها برسید. در نای گوسفند، قبل از دو نایژۀ اصلی، یک انشعاب سوم هم مشاهده می‌شود که به شش راست می‌رود. مدخل این انشعاب و بعد نایژه‌های اصلی را مشاهده کنید. برش طولی نای را از مدخل نایژۀ اصلی ادامه دهید. دقت کنید که بریدن نایژۀ اصلی به سادگی نای نیست و این به علت ساختار غضروف‌های نایژه است که در ابتدا به صورت حلقۀ کامل و بعد به صورت قطعه قطعه است. در طول نای، مدخل‌های نایژه‌های بعدی قابل مشاهده است.
اگر تکه‌ای از شش را بِبُرید در مقطع آن سوراخ‌هایی رامشاهده می‌کنید که به سه گروه قابل تقسیم‌اند. نایژه ها، سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها. لبۀ نایژه‌ها به علت دارا بودن غضروف، زبر است و به این ترتیب از رگ‌ها قابل تشخیص است. سرخرگ‌ها دیوارۀ محکم‌تری نسبت به سیاهرگ‌ها دارند و به همین علت، برخلاف سیاهرگ‌ها دهانۀ آنها حتی در نبود خون هم باز است اما دهانۀ سیاهرگ‌ها در نبود خون بسته است.
اگر تکه‌ای از شش را ببرید و در ظرفی پر از آب بیندازید خواهید دید که روی سطح آب شناور می‌ماند. چرا؟
به دلیل وجود حبابک‌های زیادی که در آن وجود دارد، مقداری هوا باقی می‌ماند و سبک بودن آن و چگالی کم‌تر
جواب فعالیت صفحه ۴۹ زیست شناسی ۱ دهم تجربی
ظرفیت شش‌های افراد مختلف مساوی نیست. با ساختن دستگاهی مانند شکل زیر، می‌توانید گنجایش شش‌های خود و هم‌کلاسی‌هایتان را اندازه بگیرید. گنجایش ظرف وارونه، حداقل باید پنج لیتر باشد. در ابتدا، ظرف را از آب پر و سپس در تشت وارونه کنید. ابتدا نفس بسیار عمیقی بکشید و بعد تاجایی که می‌توانید در لوله فوت کنید. هنگام فوت کردن بینی خود را بگیرید.
- آیا عددی که در اینجا نشان داده می‌شود، ظرفیت واقعی شش‌های شماست؟ دلیل بیاورید.
خیر، عدد حاصل ظرفیت واقعی را نشان نمی‌دهد. زیرا همیشه بین نیم تا یک لیتر هوا در شش‌ها باقی می‌ماند و از ریه خارج نمی‌شود.
- چگونه می‌توانید به کمک این دستگاه، مقدار هوای دم و بازدم خود را نیز اندازه بگیرید؟
هنگام دم با مکش ایجاد شده سطح آب بالا می‌آید و در بازدم پایین می‌رود. با توجه به مندرج بودن ظرف می‌توانیم هوای دم و بازدم را اندازه‌گیری کنیم.
