جزوه تمام آرایه های ادبی پایه نهم متوسطه همراه با مثال

1- آرایه تشخیص (جان بخشی به اشیاء ، انسان نمایی پدیده ها)

نسبت دادن اعمال و رفتار انسانی به غیر انسانی را تشخیص می گویند.

مثال 1: برق از شوق که میخندد بدین سان قاه قاه: عمل خندیدن که رفتار انسانی است به برق نسبت داده شده است.

مثال 2: سرزنش ها گر کند خار مغیلان غم مخور: سرزنش کردن خار مغیلان

2- آرایه واج آرایی (نغمه‌ی حروف)

تکرار یک واج صامت یا مصوت در یک مصرع، بیت و یا در یک عبارت نثر به گونه‌ای که کلام را آهنگین می‌کند. این تکرار آگاهانه واج ها را «واج آرایی» می‌گویند.

مثال 1: تکرار واج (د) در بیت زیر:

آفرینش همه تنبیه خداوند دل است دل ندارد که ندارد به خداوند اقرار

مثال 2: تکرار واج (ف) در نثر زیر:

کشور ما همواره سرزمین سپند فر و فروغ و فرزانگی و فرهیختگی بوده است

3- آرایه تضاد (طباق)

هر گاه دو کلمه از نظر معنی مخالف و ضد هم باشند.

مثال 1: تضاد بین ظلمت و نور در بیت زیر:

از ظلمت خود رهایی ام ده با نور خود آشنایی ام ده

مثال 2: تضاد بین عزت و خواری در بیت زیر:

عزت از خواری نشناخته ای عمر در خار کشی باخته ای

4- آرایه مراعات نظیر (شبکه معنایی، تناسب)

هر گاه دو یا چند کلمه در بیت یا نوشتهای بیایند و نسبتی با هم داشته باشند این نسبت می تواند از نظر جنس، مکان، زمان و... باشد.

مثال 1: مراعات نظیر بین (سر و چشم) و همچنین بین (چشم و نگر) در بیت زیر:

با چشم ادب نگر پدر را از گفته ی او مپیچ سر را

مثال 1: مراعات نظیر بین (ترس، وحشت و خشم) در بیت زیر:

نیت من در نماز و دعا ترس بود و وحشت از خشم خدا

5- آرایه تشبیه

مانند کردن چیزی به یک چیز دیگر. تشبیه چهار رکن دارد.
مشبه: کلمه ای که قصد تشبیه کردن آن را داریم.
مشبه به: همان چیزی که که مشبه به آن تشبیه میشود.
ادات تشبیه: کلمه ای که مشبه ومشبه به را به هم می پیوندد. (همچون، چون، مانند، مثل و...)
وجه شبه: ویژگی یا ویژگی های مشترک بین مشبه و مشبه به

مثال: مادر مانند آب، پاک و زلال است.

مشبه: مادر
مشبه به: آب
ادات تشبیه: مانند
وجه شبه: پاک و زلال

6- آرایه کنایه

در لغت به معنای پوشیده سخن گفتن است و هر گاه عبارتی در دو معنای دور و نزدیک به کار رود و مقصود ما معنای دور باشد به آن کنایه می گویند. بسیاری از ضرب المثل ها به نوعی کنایه اند.

مثال: تاج بر سر نهادن

معنای دور: گرامی و بزرگ داشتن

معنای نزدیک: تاج را بر روی سر قرار دادن

7- آرایه مبالغه (اغراق، بزرگنمایی)

اگر در هنگام توصیف کسی یا چیزی زیاده روی کنیم و آن را بسیار بزرگ تر از آنچه است بیان کنیم به آن اغراق یا مبالغه می گوییم.

مثال 1: اغراق در توصیف افراسیاب در بیت زیر

شود کوه آهن چو دریای آب اگر بشنود نام افراسیاب

مثال 2: باریدن آتش مبالغه یا بزرگنمایی در متن زیر

یک روز از آسمان آتش بارید.

8- آرایه سجع

در لغت به معنای آواز کبوتر است و در اصطلاح ادبی به واژه های پایانی عبارت نثر می‌گویند که در حرف و حرکت آخر مشترک باشند. سجع مانند قافیه در شعر است و به نثری که در آن سجع به کار رفته باشد نثر مسجع می گویند.

مثال: آنچه را نپاید، دلبستگی نشاید. (نپاید و نشاید: سجع)

9- آرایه تلمیح

در لغت به معنای با گوشه ی چشم اشاره کردن است و در اصطلاح ادبی آن است که در میانه ی سخنی به آیه، حدیث، داستان و مثل و شعری معروف اشاره کنیم.

مثال 1: گلستان کند آتشی بر خلیل (اشاره به داستان حضرت ابراهیم)

مثال 2: گروهی بر آتش بَرَد ز آب نیل (اشاره به داستان حضرت موسی)

10- آرایه تضمین

آوردن مصراع یا بیتی از شاعر دیگر در شعر خود یا آوردن آیه یا حدیثی در میان کلام و سخن خود را تضمین میگویند.
(توجه: در تلمیح شاعر اشاره به حدیث یا آیه میکند ولی در تضمین عین آیه یا شعر ذکر میشود)

هدف از تضمین:
1) اعتبار بخشیدن به سخن
2) خلاصه کردن مفاهیم گسترده و طولانی
3) ضمانت برای اثبات ادعا

مثال:

چو زنم چو نای هر دم ز نوای ساز او دم که لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را

همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی به پیام آشنایی بنوازد این نوا را

« شهریار »

بیت دوم را شهریار از حافظ تضمین کرده است.

11- آرایه جناس

آن است که گوینده یا نویسنده در سخن خود کلماتی هم جنس بیاورد که در ظاهر شبیه به یکدیگر باشند امّا در معنی مختلف باشد. و هماهنگی و موسیقی ای در کلام به وجود می آورد. جناس معمولاً در سطح کلمه بررسی میشود و بر انواعی تقسیم می شوند: