گام به گام فارسی دهم | درس ۵: بیداد ظالمان

۱- در شعری که خواندید، پنج واژۀ مهمّ املایی بیابید و بنویسید.

محنت - اجل - طالع - تأثیر- طبع - عوعو سگان - غرش شیران

۲- تفاوت معنایی فعل «کُشت» را در ابیات زیر توضیح دهید.

گفتم که نوش لعلت ما را به آرزو کشت گفتا تو بندگی کن کاو بنده پرور آید

بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکشت هم بر چراغدان شما نیز بگذرد

کشتن در بیت اول به معنای «در حسرت گذاشتن» آمده است، اما در بیت دوم به معنای «خاموش کردن» به کار رفته است.

۳- برای هر واژۀ مشخّص شده، یک مترادف از متن درس بیابید.

بر در بخت بد فرود آید هرکه گیرد عنان مرکبش، آز

همّت بلند دار که نزد خدا و خلق باشد به قدر همّت تو اعتبار تو

بخت ← طالع

اعتبار ← رونق

۱- قافیه و ردیف را در بیت نخست این سروده مشخّص کنید.

واژه‌های قافیه «جهان» و «زمان» - ردیف «شما نیز بگذرد»

۲- در بیت زیر، کنایه‌ها را بیابید و مفهوم آنها را بنویسید.

بر تیر جورتان ز تحمّل سپر کنیم تا سختی کمان شما نیز بگذرد

سپر کردن تحمل: کنایه از تحمل رنج‌ها و سختی‌ها
سختی کمان: کنایه از قدرت و زورگویی

به بیت زیر توجّه کنید:

برکن زبن این بنا که باید از ریشه بنای ظلم برکَند

در مصراع اوّل، مقصود شاعر از «بنا»، مفهوم «ظلم» است؛ یعنی شاعر، «ظلم» را به «بنا» تشبیه کرده است؛ سپس به سبب شباهت آن دو به هم مشبّه (ظلم) را حذف کرده و فقط مشبّه‌به (بنا) را ذکر کرده است تا شباهت را تا مرحلۀ یکی شدن نشان دهد؛ به این تصویر خیال انگیز، «استعاره» می‌گویند.
در استعاره، یک طرف تشبیه (مشبّه یا مشبّه به) ذکر نمی‌شود.
مثال برای حذف «مشبّه به»: خورشید شکفت.
«خورشید» به «گل» تشـبیه شـده است. «شکفتن» از ویژگی‌های گل است که به خورشید نسبت داده شده است.

۳- در بیت پنجم، استعاره ها را مشخّص کنید و مفهوم هر یک را بنویسید.

 * بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکشت ← باد: مجاز از مرگ و نابودی است. شمع: مجاز از مردم
 * تأثیر اختران شما نیز بگذرد ← اختر: مجاز از بخت و اقبال نیکوست.
 * آب اجل که هست گلوگیر خاص و عام ← خاص و عام: مجاز از همه مردم

۱- با توجه به توضیح زیر، معنی و مفهوم بیت اوّل درس را به نثر روان بنویسید.
سیف الدّین محمّد فرغانی، در سدۀ هفتم هجری، هنگامی که شهرهای بزرگ و آباد ایران، در آتش بیداد مغولان می سوخت، این شعر را سرود. سیف در این سروده، از رفتار ظالمانۀ فرمانروایان و تاخت و تاز سپاه مغول، با بیان کوبنده‌ای انتقاد می‌کند.

ای ستمگران مرگ شما نیز فرا خواهد رسید و دوران شکوه و قدرت شما نیز سپری خواهد شد. 
مفهوم: هرقدر هم که به ظاهر قدرتمند باشید سرانجام روزی زمان نابودی و افول قدرت شما فراخواهد رسید.

۲- در بیت زیر، مقصود شاعر از «رمه»، «چوپان گرگ طبع» و «گرگی شبان» چیست؟

ای تو رمه سپرده به چوپانِ گرگْ طبع این گرگی شبان شما نیز بگذرد

رمه: مردم زیر دست حکومت
چوپان گرگ طبع: حاکمان ستمگر دست نشانده
گرگی شبان: دوران ظلم و ستم

۳- از متن درس، برای حدیث و آیۀ زیر، نمونه بیتی مرتبط بیابید و بنویسید.

- «الدّهرُ یَومانِ یومُ لَک و یَومُ علیک».

ای مُفتَخَر به طالع مسعود خویشتن تأثیر اختران شما نیز بگذرد

* «کلُّ نفسٍ ذائقهُ الموت».

آب اجل که هست گلوگیر خاص و عام بر حلق و بر دهانِ شما نیز بگذرد

۴- سرودۀ زیر، یادآور کدام بیت درس است؟

ما بارگه دادیم، این رفت ستم بر ما بر قصر ستمکاران، گویی چه رسد خِذلان

چون دادِ عادلان به جهان در، بقا نکرد بیداد ظالمان شما نیز بگذرد

۵- در بیت زیر به کدام باور قدیمی اشاره شده است؟

ای مُفتَخَر به طالع مسعود خویشتن تأثیر اختران شما نیز بگذرد

اینکه ستارگان در سرنوشت انسان‌ها مؤثر بوده‌ اند و مایۀ خوش‌ بختی و بدبختی آنها را ستارگان رقم می‌زده‌اند.

۱- برای خوانشِ مناسب و تأثیر گذار این سروده به چه نکاتی باید توجّه داشت؟

شاعر در این سروده به توصیف فضایل حضرت علی پرداخته است و برای خوانش آن باید از لحن حماسی و عاطفی استفاده کرد.

۲- در این سروده به کدام ویژگی‌های شخصیّت والای حضرت علی (ع) اشاره شده است؟

گذشت، کرم و بخشش، مدارا با دشمن، شجاعت، وقاداری به پیامبر و خداوند، جوانمردی، عظمت و والا مقامی