گام به گام فارسی دهم | درس ۲: از آموختن ننگ مدار

۱- معنی واژه‌های مشخّص شده را بنویسید.

* کتابی که در او داد (حق، انصاف) سخن آرایی توان داد، (داد: فعل‌ ماضی‌ ساده) ابداع کنم.

سعدالدّین وراوینی

* عشق شوری در نهادِ (وجود، درون) ما نهاد.(گذاشت: فعل ماضی ساده)

فخرالدّین عراقی

۲- در متن درس، سه گروه کلمۀ متضاد بیابید.

غم و شادی - نیک و بد - شادان و اندوهگان - حق و باطل - امید و نومیدی - عیب و هنر - ایمن و ناایمن

به عبارت‌های زیر توجّه کنید:
الف) هم نشین نیک بهتر از تنهایی است و تنهایی بهتر از هم نشین بد.
ب) آرزو گفت: «از نمایشگاه کتاب چه خبر؟»

در عبارت «الف»، فعل جملۀ دوم ذکر نشده است امّا خواننده یا شنونده از فعل جملۀ اوّل می‌تواند به فعل جملۀ دوم، یعنی «است» پی ببرد. در این جمله، حذف فعل به «قرینۀ لفظی» صورت گرفته است.
در عبارت «ب»، جای فعل «داری» یا «دارید» در جملۀ دوم خالی است امّا هیچ نشانه‌ای در ظاهر جمله، شنونده را به وجود فعل راهنمایی نمی‌کند. تنها از مفهوم عبارت می‌توان دریافت که فعل «داری» یا «دارید» از جملۀ دوم حذف شده است. در این جمله، حذف به «قرینۀ معنایی» صورت گرفته است.

هریک از اجزای کلام در صورت وجود قرینه می‌تواند حذف شود. اگر حذف به دلیل تکرار و برای پرهیز از تکرار صورت گیرد، آن را «حذف به قرینۀ لفظی» گویند. امّا اگر خواننده یا شنونده از مفهوم سخن به بخش حذف شده پی ببرد، «حذف به قرینۀ معنایی» است.

۳- در کدام جملۀ متن درس، حذف صورت گرفته است؟ نوع آن را مشخّص کنید.

نومیدی را در امید بسته دان و امید را در نومیدی.
(بسته دان) حذف به قرینه لفظی

۴- جدول زیر را کامل نمایید.( با حفظ شخص).

۱- بهره گیری از «مثل» چه تأثیری در سخن دارد؟

ضمن رونق بخشیدن به کلام و زیبایی سخن، مقصود و هدف خود را روشن‌تر بیان کرد. از طرفی از طولانی شدن سخن جلوگیری می‌کند و سبب کوتاهی کلام می‌گردد که این خود تأثیر را دو چندان می‌کند.

۲- دو عبارت کنایی را از متن بیابید و بنویسید.

گندم نمای جو فروش: کنایه و تمثیل از ریا کار و دو رو
داد از چیزی دادن: کنایه از حق آن را ادا کردن

۱- نویسنده، چه کاری را کودکانه می‌شمارد؟

اینکه از پیشامدهای خوب و بد، زود شاد و اندوهگین شدن.

۲- در جملۀ زیر، نویسنده بر کدام ویژگی‌های اخلاقی تأکید می‌کند؟
«اثر غم و شادی پیش مردمان، بر خود پیدا مکن»

بلند همتی، داشتن روح بزرگ و مناعت طبع (خویشتن داری) و پنهان داشتن مشکلات و مسائل شخصی خود از دیگران (راز داری)

۳- مفهوم عبارت «گندم نمای جو فروش مباش.» را بنویسید.

پرهیز از دو رویی و ریا

۴- برای مفهوم بیت زیر، عبارتی از متن درس بیابید.

شاد و بی غم بزی که شادی و غم زود آیند و زود می‌گذرند

ابن حسام خوسفی

هر شادی که بازگشت آن به غم است، آن را شادی مشمر و به وقت نومیدی امیدوارتر باشد و نومیدی را در امید بسته دان و امید را در نومیدی

۵- حدیث «حاسِبواقَبلَ أَن تُحاسَبوا» با کدام عبارت درس، قرابت معنایی دارد؟

هر که داد از خویشتن بدهد از داور مستغنی باشد