گام به گام علوم و فنون ادبی دهم | درس 1: مبانی علوم و فنون ادبی

1- مفهوم «متن» را با ذکر دو مثال توضیح دهید.

هر چیزی که ذهن ما رابه پویایی در آورد، «متن» است. متن، تنها نوشته‌های روی کاغذ و کتاب نیست؛ صدایی که می‌شنویم، بویی که حس می‌کنیم، رویدادی که می‌بینیم، مزه‌ای که می‌چشیم و چیزی که لمس می‌کنیم و هر کدام «متن» به شمار می‌آیند. متن‌ها شنیداری، بوییدنی، دیداری و ... هستند. برای مثال کتاب‌ها، متن دیداری هستند و موسیقی، متن شنیداری است.

2- دربارۀ پیشینۀ واژۀ «ادب» به اختصار بنویسید.

ادب، نزد پیشینیان «شناختن اموری است که آدمی به وسیلهٔ آن، خویش را از هر خطایی حفظ کند». بعدها ادب به دانش‌هایی گفته می‌شد که آدمیان به وسیلهٔ آن خود را از خطا در سخن حفظ می‌کردند. این دانش‌ها اقسامی دارد: صرف و نحو، بدیع، معانی و بیان، قافیه، خط و ... .

3- نمودار زیر را با توجّه به آموزه‌های درس، کامل کنید.

4- به نظر شما، متن زیر، می‌تواند نمونه و مصداق مناسبی برای این مفهوم از ادبیات «ادبیات هنر کلامی است؛ کلامی زیبا که خیال انگیز، عاطفی و تأثیرگذار است»، باشد؟ توضیح دهید.
«زمین به بهار نشست؛ بهار، گره از شکوفه باز کرد. نسیم در گیسویِ بید افشان فروپیچید. غنچه شکفتن آغاز کرد و سبزه دمید. گل هم چون یادی فراموش گشته، در آغوش چمن شکفت».

بله، این متن ادبی است؛ زیرا در آن واژه‌ها کاربرد هنری یافته، از حدّ خبررسانی فراتر رفته‌اند. نویسنده با بهره بردن از آرایه‌هایی مانند مراعات نظیر، تشخیص و تشبیه و کنایه و نیز استفاده از عناصر احساس و عاطفه، کلام خود را تأثیر گذار و ادبی نموده است.

5- با توجّه به عبارت زیر، دو متن (الف و ب) را بررسی کنید.
«هدف زبان، ارتباط و پیام‌رسانی است؛ هدف ادبیات، زیبایی آفرینی».
الف) ماه، یکی از سیّارات منظومۀ شمسی است؛ اگرچه خود تیره و بی نور است؛ اما در شب، نورانی است. پهنۀ تاریک آسمان در ظلمت شب به نور ستارگان و تلألؤ ماه روشن می‌شود.

هدف نویسنده، پیام رسانی و ایجاد ارتباط است؛ بنابراین نوشته‌ای «خبری» است.

ب) شب آغاز شده است، در ده چراغ نیست؛ شب‌ها به مهتاب روشن است و یا به قطره‌های درشت و تابناک باران ستاره، مصابیح آسمان. شکوه و تقوا و شگفتی و زیبایی شورانگیز طلوع خورشید را باید از دور دید؛ اگر نزدیکش برویم، از دستش داده‌ایم! لطافت زیبای گل در زیر انگشت‌های تشریح می‌پژمرد!

نویسنده با بهره‌گیری از شگردهای هنری مانند کاربرد آرایه‌های تشبیه، کنایه، استعاره و نیز به کار گیری احساس و عاطفه، نوشته‌ای «ادبی» خلق کرده است.